The Gravettian and Epigravettian settlement of Poland
Jarosław Wilczyński
10.5817/CZ.MUNI.M210-7781-2015-16
WILCZYŃSKI, Jarosław. The Gravettian and Epigravettian settlement of Poland. In: Sandra SÁZELOVÁ, Martin NOVÁK and Alena MIZEROVÁ (eds.). Forgotten times and spaces: New perspectives in paleoanthropological, paleoetnological and archeological studies. 1st Edition. Brno: Institute of Archeology of the Czech Academy of Sciences; Masaryk University, 2015, pp. 191-213. ISBN 978-80-7524-000-2; 978-80-210-7781-2. DOI: 10.5817/CZ.MUNI.M210-7781-2015-16.
Abstract
This article provides information about the Gravettian and Epigravettian occupation of Poland, based on recent archeological fieldwork and analysis of collections from past studies. Also provided is a provisional overview of the current status of research into Poland’s Upper Paleolithic settlement between 30.0 ky and 14.0 ky uncal BP. Early Gravettian settlement in Lesser Poland is known only from cave discoveries. Two cave sites attributed to the MUP (Obłazowa and Borsuka respectively) have yielded extraordinary assemblages in association with the remains of anatomically modern Homo sapiens. The unclear chronology of sites in Upper Silesia also does not strongly support the presence of Pavlovian groups in this area (except for Henryków 15); however, given the remarkably high proportion of exotic northern (Polish-derived) flint in Moravian inventories, the presence of Pavlovian groups in Upper Silesia seems clear. During the Late Gravettian only the western reaches of Southern Poland appear to have been occupied by humans. Now, on the basis of inventories from Kraków Spadzista and Jaksice II sites, we propose that in the LGM period 24.0–20.0 ky uncal BP the territory of Southern Poland was penetrated by separate and distinct human groups. This is indicated by differences in (1) the choice of landscape setting of habitation sites, (2) tool production technologies and tool forms, and (3) choice of game animals hunted. A similar degree of diversity is also observed in inventories from Southern Poland dated later than the LGM. What is most notable is that during the post-LGM period only workshops or short-term camps are recorded.
Keywords
Settlement strategy, Upper Paleolithic, Southern Poland, animal hunting
Résumé
Le présent article vise à apporter des informations sur les occupations gravettiennes et épigravettiennes de Pologne en s’appuyant sur les données de recherches récentes et sur l’interprétation des collections étudiées par le passé. Il s’agit également de proposer une vue d’ensemble provisoire de l’état des recherches sur les implantations gravettiennes et épigravettiennes en Pologne entre 30,0 kans et 14,0 kans non cal. BP. En Petite Pologne, l’implantation du Gravettien ancien n’est connue que par des découvertes en grotte. Les deux sites en grotte attribués au Paléolithique supérieur moyen (Obłazowa et Borsuka), ont livré d’extraordinaires assemblages associés à des restes humains attribués à l’Homme moderne. La chronologie incertaine des sites de Haute Silésie laisse planer le doute sur la présence de groupes pavloviens dans cette zone (à l’exception d’Henryków 15). Cependant, étant donné la proportion remarquablement élevée de silex erratique septentrional dans les inventaires des collections de Moravie, la présence de groupes pavloviens dans cette région de la Pologne devrait être notable. Pendant le Gravettien final, seul les cours d’eau du sud de la Pologne semblent avoir été fréquentés par les hommes préhistoriques. Désormais, sur la base des inventaires des sites de Kraków Spadzista et Jaksice II, nous pouvons affirmer que durant la période 24,0–20,0 kans non cal. BP, le Sud de la Pologne fut fréquenté par deux groupes humains distincts. On peut distinguer ces deux groupes sur la base : de différences dans le choix des implantations des habitats dans le paysage, de différences dans la technologie de production de l’outillage et des formes d’outils elles-mêmes et enfin dans le choix des gibiers chasses. La même diversité est également observable dans les inventaires des sites du sud de la Pologne datant de la période suivant le DMG. Fait remarquable, durant cette phase, on ne connait que des ateliers ou des campements de courte-durée.
Zusammenfassung
Der vorliegende Artikel hat eine Übersicht des Gravettien und Epigravettien in Polen anhand neuer archäologischer Untersuchungen und Interpretationen zum Material aus älteren Studien zum Ziel. Es wird auch ein vorläufiger Überblick des Forschungsstandes zur Besiedlung des Gravettien und Epigravettien in Polen zwischen 30.0 ky and 14.0 ky uncal BP präsentiert. Die Besiedlung des frühen Gravettien von Kleinpolen ist lediglich durch Höhlenfunde bekannt. Von zwei Höhlen, die dem MUP (Obłazowa und Borsuka) zugerechnet werden, haben wir zwei außerordentliche Inventare, die in Verbindung mit Skelettresten des modernen Menschen entdeckt wurden. Die unklare Chronologie der Fundstellen in Oberschlesien wirft auch Zweifel hinsichtlich der Anwesenheit von Gruppen des Pavlovien in dieser Gegend auf (außer Henryków 15), jedoch wird in Anbetracht des großen Prozentsatzes von erratischem Flint in mährischen Inventaren die Anwesenheit von Gruppen des Pavlovien in dieser Region Polens deutlich. Während des späten Gravettien scheinen nur die westlichen Bereiche von Südpolen von Menschen begangen worden zu sein. Jetzt, auf der Basis der Inventare von Kraków Spadzista und Jaksice II können wir argumentieren, dass Südpolen in der Phase zwischen 24.0–20.0 ky uncal BP von zwei Gruppen von Menschen durchdrungen war. Das spiegelt sich wider in der Wahl der Lagerplätze, in Unterschieden bei der Werkzeugherstellung und den Geräteformen sowie in der Auswahl der Jagdbeute. Dieselbe Unterschiedlichkeit zeigt sich in Südpolen auch in Inventaren des folgenden LGM. Bemerkenswert ist auch, dass aus dieser Phase nur Schlagplätze und kurzfristige Lager dokumentiert sind.
References
Alexandrowicz, S. W., Drobniewicz, B., Ginter, B., Kozłowski, J. K., Madeyska, T., Nadachowski, A., Pawlikowski, M., Sobczyk, K., Szyndlar, Z. and Wolsan, M. 1992: Excavations in the Zawalona Cave at Mników (Cracow Upland, southern Poland), Folia Quaternaria 63, 43-76.
Bánesz, L., Hromada, J., Debrosse, R., Margerand, L., Kozłowski, J.K., Sobczyk, K. et Pawlikowski, M. 1992: Le site de plein air du Paléolithique supérieur de Kašov I en Slovaquie orientale. Slovenská archeológia 40 (1), 5-28.
Binford, L. R. 1981: Bones: ancient men and modern myths. Academic Press, New York.
Bluszcz, A. 2000: Datowanie luminescencyjne osadów czwartorzędowych - teoria, ograniczenia, problemy interpretacyjne. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Matematyka-Fizyka 86, Geochronometria 17, Gliwice, 7-104.
Conard, N. J. 2000: Die paläolithische Besiedlungsgeschichte Süddeutschlands als klimagekoppelter Prozess. Sonderforschungsbereich 275: Klimagekoppelte Prozesse in meso- und känozoischen Geoökosystemen. Bericht 1998-2000, vol. 2, 351-371.
Conard, N. J. and Moreau, L. 2004: Current Research on the Gravettian of the Swabian Jura. Mitteilungen der Gesellschaft für Urgeschichte 13, 29-59.
Chmielewski, W. 1958: Stanowisko paleolityczne w Dziadowej Skale koło Skarżyc w pow. zawierciańskim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnologicznego, Seria Archeologiczna 3, 1-48.
Chmielewski, W. 1975a: The Upper Pleistocene archeological site Zwierzyniec I in Cracow. Światowit 34, 7-59.
Chmielewski, W. 1975b: Paleolit środkowy i górny. In: W. Hensel (ed.): Prahistoria Ziem polskich 1. Paleolit i mezolit, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 9-158.
Cyrek, K., Nadachowski, A., Madeyska, T., Bocheński, Z., Tomek, T., Wojtal, P., Miękina, B., Lipecki, G., Garapich, G., Rzebik-Kowalska, B., Stworzewicz, B., Wolsan, M., Godawa, J., Kościów, R., Fostowicz-Frelik, Ł. and Szyndlar, Z. 2000: Excavations in the Deszczowa Cave (Kroczycki Rock, Częstochowa Upland, Central poland). Folia Quaternaria 71, 5-84.
Dagnan, A. i Ginter, B. 1970: Wyniki badań na stanowisku górnopaleolitycznym w Wójcicach, pow. Grodków. Sprawozdania Archeologiczne 22, 31-37.
Drobniewicz, B., Kozłowski, J. K. i Sachse-Kozłowska, E. 1976: Studia nad technikami obróbki kamienia w górnym paleolicie. Pracownia krzemieniarska na stanowisku ul. Spadzista (B). Archeologia Polski 21, 39-86.
Escutenaire, C., Kozłowski, J. K., Sitlivy, V. et Sobczyk, K. 1999: Les chasseur de mammouths de la vallee de la vistule. Bruxelles.
Furmanek, M., Molenda, G. i Rapiński, A. 2001: Wstępne wyniki badań na stanowisku schyłkowopaleolitycznym w Sowinie, pow. Niemodlin w roku 2000. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 43, 485-490.
Ginter, B. 1966: Stanowisko górnopaleolityzne w Wójcicach, pow. Grodków. Materiały Archeologiczne VII, 59-69.
Grigoriev, G. P. 1968: Nachalo verkhnego paleolita i proiskhozhdenie Homo sapiens. Nauka, Leningrad. (In Russian)
Grigoriev, G. P. 1993: The Kostenki-Avdeevo archaeological culture and the Willendorf-Pavlov-Kostenki-Avdeevo cultural unity. In: O. Soffer and N. D. Praslov (eds.): From Kostenki to Clovis. Upper Paleolithic-Paleo-Indian Adaptations. New-York, 51-65.
Housley, R. A. 2003: Radiocarbon Dating. In: P. Valde-Nowak, A. Nadachowski, T. Madeyska (eds.): Obłazowa Cave: Human Activity, Stratigraphy and Palaeoenvironment. Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Kraków, 81-85.
Kalicki, T., Szmoniewski B., Sz. 2008: Weryfikacyjne badania stanowiska archeologicznego nr 76 w Przemyślu przy ulicy Słowackiego 68B (AZP 108-84/142). Rocznik Przemyski 44/2, 3-14.
Kalicki, T., Kozłowski, J. K., Krzemińska, A., Sobczyk, K. and Wojtal, P. 2007: The formation of mammoth bone accumulation at the Gravettian site Kraków-Spadzista B+B1. Folia Quaternaria 77, 5-30.
Klaric, L. 2007: Regional groups in the European Middle Gravettian: a reconsideration of the Rayssian technology. Antiquity 81 (311), 176-190. DOI: 10.1017/S0003598X00094928
Klaric, L., Guillermin, P. et Aubry, T. 2009: Des armatures variées, des modes de production variables: reflexions à partir de quelques exemples du Gravettien d’Europe occidentale (France, Portugal, Allemagne). Gallia-Préhistoire 51, 113-154.
Klíma, B. 1959: Zur Problematik des Aurignaciens und Gravettiens in Mittel-Europa. Archaeologia Austriaca 26, 35-51.
Klíma, B. 1963a: Dolní Věstonice. Výzkum tábořiště lovců mamutů v letech 1947-1952. Praha.
Klíma, B. 1963b: Die pälaeolithische Reliëfplastik einer Löwin von Pavlov (Pollau) in Mähren. Quartär 14, 81-87.
Kowalski, S. 1967: Wstępne wyniki badań archeologicznych w Jaskini Mamutowej prowadzonych w latach 1957-1964. Materiały Archeologiczne 8, 47-54.
Kowalski, S. 2006: Uwagi o osadnictwie paleolitycznym w Jaskiniach Ciemnej i Mamutowej w świetle badań lat 1957-1974. In: J. Lech i J. Partyka (eds.): Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego. Ojców, 335-354.
Kozłowski, J. K. 1963: Z zagadnień paleolitu Polski południowo-wschodniej. Rocznik Województwa Rzeszowskiego 3, 5-18.
Kozłowski, J. K. 1964: Paleolit na Górnym Śląsku. Prace Komisji Archeologicznej nr 5, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Kozłowski, J. K. 1967: Dwa stanowiska paleolityczne w Krakowie-Przegorzałach. Materiały Archeologiczne VIII, 61-74.
Kozłowski, J. K. 1969: Problem tzw. Kultury kostienkowsko-willendorfskiej. Archeologia Polski 14, 19-85.
Kozłowski, J. K. 1986: The Gravettian in Central and Eastern Europe. Advances in World Archaeology 5, 131-200.
Kozłowski, J. K. 1996: The Danubian Gravettian as seen from the northern perspective. In: J. Svoboda (ed.): Paleolithic in the Middle Danube region. The Dolní Věstonice Studies 5, Institite of Archaeology AS CR Brno, Brno, 11-22.
Kozłowski, J. K. 1998: Complex of Upper Palaeolithic sites near Moravany, Western Slovakia. Vol. II, Moravany-Lopata II (excavations 1993-1996). Jagiellonian University, Institute of Archaeology, Kraków.
Kozłowski, J. K. 2007: Le Gravettien du nord des Carpathes et des Sudètes. Paléo 19, 221-242.
Kozłowski, J. K. 2013: L'origine du Gravettien, Les Gravettiens. Civilisations et cultures, Paris, 11-29.
Kozłowski, J. K. and Kubiak, H. 1972: Late Palaeolithic Dwellings made of Mammoth Bones in South Poland. Nature 237, 463-464.
Kozłowski, J. K., and Sobczyk, K. 1987: The Upper Paleolithic site Kraków - Spadzista street C2. Excavations 1980. Prace Archeologiczne 42, 7-68.
Kozłowski, J. K. et Kozłowski, S. K. 1996: Le paléolithique en Pologne. Serie „Préhistoire d’Europe” nr 2, Grenoble.
Kozłowski, J. K., Kubiak, H. and Welc, A. 1970: A Palaeolithic site with mammoth remains at Nowa Huta (Cracow, Poland). Folia Quaternaria 36, 1-20.
Kozłowski, J. K., Van Vliet, B., Sachse-Kozłowska, E., Kubiak, H. and Zakrzewska, G. 1974: Upper paleolithic site with dwellings of mammoth bones - Cracow, Spadzista street B. Folia Quaternaria 44, 1-110.
Kozłowski, J. K., Van Vliet, B., Kramarz, K., Drobniewicz, B., Sachse-Kozłowska, E. i Kubiak, H. 1975: Górnopaleolityczne stanowisko Kraków, ul. Spadzista C (badania w latach 1970 - 1973). Folia Quaternaria 45, 43-71.
Kozłowski, L. i Kuźniar, W. 1914: Paleolit w Jaksicach nad Wisłą. Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne XIII, 1-9.
Kozłowski, L. 1922: Starsza epoka kamienia w Polsce. Poznań.
Lengyel, G. 2010: An aspect to the reevaluation of Ságvár (Lyukas-domb) Upper Palaeolithic site. Folia Archaeologica 54 (2008-2010), 26-37.
Lorenc, M. 2006: Radiocarbon dating of some Late Pleistocene faunal assemblages in caves in Poland. Acta Zoologica Cracoviensia 49A, 41-61.
Mamakowa, K. i Środoń, A. 1977: O pleniglacjalnej florze z Nowej Huty i osadach czwartorzedu Doliny Wisły pod Krakowem. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego XLVII (4), 485-511.
Montet-White, A. 1990: The Epigravettian site of Grubgraben, lower Austria: the 1986 and 1987 excavations. Etudes et recherches archeologiques de l'Universite de Liege 40.
Morawski, W. 1981: Upper paleoithic workshops at the site Piekary IIa near Cracow. In: Colloque International l’Aurignacienet le Gravettien (Périgordien) dans leur cardre écologique. Kraków, 63-71.
Morawski, W. 1992: Kompleks stanowisk paleolitycznych w Piekarach. In: Prądnik - prace i materiały muzeum im. Prof. Władysława Szafera. Ojców, 163-172.
Nadachowski, A., Lipecki, G., Wojtal, P. and Miękina, B. 2011: Radiocarbon chronology of woolly mammoth (Mammuthus primigenius) from Poland. Quaternary International 245, 186-192. DOI: 10.1016/j.quaint.2011.03.011
Novák, M. 2004: Gravettian occupation in the lower layer of Kašov I. In: J. Svoboda and L. Sedláčková (eds.): The Gravettian along the Danube. Proceedings of the Mikulov Conference, 20-12 November, 2002. The Dolní Věstonice Studies 11, Institute of Archaeology AS CR Brno, Brno, 217-242.
Novák, M. 2008: Flint and radiolarite assemblages: Technology and typology. In: J. Svoboda (ed.): Petřkovice. On shouldered Points and Female Figurines. The Dolní Věstonice Studies 15, Institute of Archaeology AS CR Brno, Brno, 70-142.
Oliva, M. 1999: L’industrie lithique du secteur G à Milovice (Moravie du Sud) et le faciès «méridional» du Gravettien morave. In: D. Sacchi (dir.): Les faciès leptolithiques du nord-ouest méditerranéen: milieux naturels et culturels. Actes du XXIVe Congrès Préhistorique de France - Carcassonne, 26-30 septembre 1994. Paris, Société Préhistorique Française, 139-150.
Oliva, M. 2006: The Upper Paleolithic finds from Mladeč Cave. In: M. Teschler-Nicola (ed.): Early Modern Humans at the Moravian Gate, 41-74.
Osiński, K. 1932: Najstarsze ślady człowieka dyluwialnego w Przemyślu. Ziemia 19, 278.
Płonka, T. and Wiśniewski, A. 2004: New Gravettien site in Lower Silesia (SW Poland). In: J. Svoboda and L. Sedláčková (eds.): The Gravettian along the Danube. Proceedings of the Mikulov Conference, 20-12 November, 2002. The Dolní Věstonice Studies 11, Institute of Archaeology AS CR Brno, Brno, 164-179.
Polanská, M. 2013: L’industrie lithique (fouille 2006). Collection d’une importance significative pour la compréhension de la «composante lithique à microlithes géométriques» du Pavlovien morave. In: J. Svoboda (ed.): Předmostí - Building an authentic museum. The Dolní Věstonice Studies 19, Institute of Archaeology AS CR Brno, Masaryk University, Department of Anthropology, Brno, 44-63.
Rydlewski, J. and Valde-Nowak, P. 1979: Nowe znalezisko górnopaleolityczne w rejonie Krakowa. Wiadomości Archeologiczne XLIV, 216-217.
Sawicki, L. 1957: Sprawozdanie z badań stanowisk paleolitycznych Zwierzyniec I i Piekary II przeprowadzonych w 1955 r. Sprawozdania Archeologiczne 4, 11-20.
Sitlivy, V., Zięba, A. and Sobczyk, K. (eds.) 2008: Middle and Early Upper Palaeolithic of the Krakow Region. Piekary IIa. Musées Royaux d’Art et d’Histoire, Bruxelles.
Sobczyk, K. 1995: Osadnitwo wschodniogravettskie w dolinie Wisly pod Krakowem. Kraków.
Sobczyk, K. 1996: Kraków-Spadzista unit D: Excavations 1986 - 1988. Folia Quaternaria 67, 75-127.
Svoboda, J. 2007a: The Gravettian on the Middle Danube. In: Le Gravettien: entités régionales d’une paléoculture européenne. Table ronde - Les Eyzies - juillet 2004. Paléo 19, 203-220.
Svoboda, J. 2007b: Upper Palaeolithic anthropomorphic images of Northern Eurasia. In: C. Renfrew and I. Morley (eds.): Image and Imagination. McDonald Institute Monographs, Cambridge, 57-68.
Svoboda, J. and Novák, M. 2004: Eastern Central Europe after the Upper Pleniglacial: Changing points of observation. Archäologisches Korrespondenzblatt 34, 463-477.
Trinkaus, E., Buzhilova, A. P., Mednikova, M. B., Kozlovskaya, M. V. 2014: The people of Sunghir: Burials, bodies and behavior in the Earlier Upper Paleolithic. Oxford University Press, New York.
Trinkaus, E., Haduch E., Valde-Nowak P. and Wojtal P. 2014: The Obłazowa 1 early modern human pollical phalanx and Late Pleistocene distal thumb proportions Original Research Article HOMO, Journal of Comparative Human Biology, 65/1, pp. 1-12. DOI: 10.1016/j.jchb.2013.09.002
Valde-Nowak, P. 2003: Archaeology. In: P. Valde-Nowak, A. Nadachowski and T. Madeyska (eds.): Obłazowa Cave: Human Activity, Stratigraphy and Palaeoenvironment. Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Kraków, 23-79.
Valde-Nowak, P., Nadachowski, A. and Madeyska, T. 2003: Conclusions. In: Valde-Nowak, P., Nadachowski, A. and Madeyska, T. (Eds.): Obłazowa Cave: Human Activity, Stratigraphy and Palaeoenvironment. Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Kraków, 145-152.
Valde-Nowak, P., Łanczont, M. and Pawłowska, M. 2005: The Upper Palaeolithic Site at Ujazd (Polish Carpatians). Acta Archaeologica Carpathica 40, 5-26.
Vanhaeren, M. and d’Errico F. 2006: Aurignacian ethno-linguistic geography of Europe revealed by personal ornaments. Journal of Archaeological Science 33, 1105-1128. DOI: 10.1016/j.jas.2005.11.017
Verpoorte, A. 2009: Chronology of the Gravettian in Bohemia, In: P. Šída (ed.): The Gravettian of Bohemia. The Dolní Věstonice Studies 17, Institute of Archaeology AS CR Brno, Brno, 44-58.
Vlačiky, M. 2012: Intencionálna fragmentariácia kostí v paleolitických kultúrach. Dizertačná práca, manuskript. Přírodovědecká Fakulta Masarykovy univerzity v Brně, Brno.
White, R. 2007: Systems of Personal Ornamentation in the Early Upper Palaeolithic: Methodological Challenges and New Observations. In: P. Mellars, K. Boyle, O. Bar-Yosef and Ch. Stringer (eds.): Rethinking the Human Revolution: New Behavioural and Biological Perspectives on the Origin and Dispersal of Modern Humans. McDonald Institute for Archaeological Research, Cambridge, 287-302.
Wilczyński, J. 2006: The Upper Paleolithic workshop at the site Piekary IIa sector XXII leyer 5. Sprawozdania Archeologiczne 58, 175-203.
Wilczyński, J. 2007: The Gravettian and Epigravettian lithic assemblages from Kraków-Spadzista B+B1: dynamic approach to the technology. Folia Quaternaria 77, 37-96.
Wilczyński, J. 2009: Targowisko - a new Late Glacial site in southern Poland. Eurasian Prehistory 6, 95-118.
Wilczyński, J. and Wojtal, P. 2011: Jaksice II - a new Gravettian site in southern Poland. Přehled výzkumů 52, 37-41.
Wilczyński, J., Wojenka, M., Wojtal, P., Szczepanek, A. and Sobieraj, D. 2012: Human occupation of the Borsuka Cave (Southern Poland) - from Upper Palaeolithic to the Post Medieval Period. Eurasian Prehistory 9 (1-2), 73-87.
Wilczyński, J., Wojtal, P. and Sobczyk, K. 2012: Spatial organization of the Gravettian mammoth hunters’ site - Kraków Spadzista (Southern Poland). Journal of Archaeological Science 39, 3627-3642. DOI: 10.1016/j.jas.2012.05.012
Wilczyński, J., Szczepanek, A., Wojtal, P., Wojenka, M., Diakowski, M. and Sobieraj, D. 2014: A Mid Upper Palaeolithic child burial from Borsuka Cave (Southern Poland). International Journal of Osteoarchaeology, DOI: 10.1002/oa.2405.
Wilczyński, J., Wojtal, P., Łanczont, M., Mroczek, P., Sobieraj, D. and Fedorowicz, S. 2015: Loess, flints and bones: Multidisciplinary research at Jaksice II Gravettian site (southern Poland). Quaternary International 359-360, 114-130. DOI: 10.1016/j.quaint.2014.04.002
Wilczyński, J., Wojtal, P., Sobieraj, D. and Sobczyk, K. 2015: Kraków Spadzista trench C2: New research and interpretations of Gravettian settlement. Quaternary International 359-360, 96-113. DOI: 10.1016/j.quaint.2014.08.025
Wiśniewski, A., Furmanek, M., Borowski, M., Kądziołka, K., Rapiński, A. and Winnicka, K. 2012: Lithic raw material and Late Palaeolithic strategies of mobility: a case study from Sowin 7, SW Poland. Antropologie 50 (4), 391-409.
Wiśniewski, A., Płonka, T., Jary, Z., Lisa, L., Traczyk, A., Kufel-Diakowska, B., Raczyk, J., Bajer, A., Quaternary International 359-360, 131-152
Wojtal, P. 2007: Zooarchaeological studies of the Late Pleistocene sites in Poland. Institute of Systematics and Evolution of Animals PAS.
Wojtal, P. and Sobczyk, K. 2003: Taphonomy of the Gravettian site - Kraków Spadzista Street (B). In: J. W. F. Reumer, J. de Vos and D. Mol (eds.): Advances in Mammoth Research. Proceedings of the Second International Mammoth Conference, May 16-20 1999. Deinsea 9, Rotterdam, 557-561.
Wojtal, P. and Sobczyk, K. 2005: Man and woolly mammoth at the Kraków Spadzista Street (B) - taphonomy of the site. Journal of Archaeological Science 32, 193-206. DOI: 10.1016/j.jas.2004.08.005
Zawisza, J. 1884: Jaskinia Mamutowa w dolinie Wierzchowskiej. Wiadomości Archeologiczne 2, 1-23.
Žáar, O. 2007: Gravettienska stanica v Trenčianskych Bohuslaviciach. Diplomová práca, manuskript. Univerzita Konštantína Filozofa v Nitre, Nitra.
